banner

Onderzoek van DUO en VHTO laat zien dat verwachtingen een grote rol spelen in de schoolloopbaan van leerlingen. De onderzoeken richten zich op verschillende fases: DUO op het schooladvies in het basisonderwijs, VHTO op begeleiding, profielkeuze en studiekeuze in het voortgezet onderwijs. Samen maken ze zichtbaar hoe keuzevrijheid al vroeg onder druk kan komen te staan.

DUO-onderzoek: gelijk presteren, lager schooladvies

Uit onderzoek van DUO blijkt dat meiden en jongens gemiddeld even hoog scoren op de eindtoets, maar dat meiden vaker een lager schooladvies krijgen. (DUO, 2025). Dit verschil is de afgelopen jaren toegenomen. DUO laat daarnaast zien dat veel meiden deze lagere inschatting later corrigeren: in de eerste jaren van het voortgezet onderwijs stromen zij vaker op, terwijl jongens juist vaker onder hun oorspronkelijke advies terechtkomen. Volgens DUO wijst dit erop dat het verschil vooral ontstaat door verwachtingen bij het adviesmoment en niet door verschillen in prestaties.

VHTO-onderzoek: begeleiding en profieladvies

VHTO-onderzoek richt zich op de fase na het schooladvies, waarin leerlingen begeleid worden bij hun profielkeuze en loopbaanoriëntatie. Uit het rapport Vrij voorsorteren op later blijkt dat leerlingen tijdens deze fase onvoldoende worden gestimuleerd om stereotiepe beelden over opleidingen en beroepen te doorbreken (VHTO, 2023). Dit werkt verschillend uit voor meiden en jongens.

Zo laat VHTO-onderzoek zien dat meiden met een voldoende voor wiskunde in het voortgezet onderwijs minder vaak kiezen voor een technisch profiel dan jongens met een vergelijkbaar wiskundecijfer (VHTO, 2023). Dit verschil kan niet worden verklaard door prestatie, maar hangt samen met beeldvorming en begeleiding.

Daarnaast blijkt uit een fictief leerlingonderzoek van VHTO dat een leerling met een jongensnaam bijna twee keer zo vaak een positief advies krijgt voor een technisch profiel als dezelfde leerling met een meisjesnaam (VHTO, 2023). Dit wijst op de rol van onbewuste vooroordelen in profieladviezen door mentoren.

Scholen geven bovendien aan dat er vaak beperkte tijd en middelen zijn voor loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB), waardoor leerlingen minder ruimte krijgen om hun keuzes kritisch te onderzoeken of te heroverwegen (VHTO, 2023). Ook sommige LOB-testen kunnen bestaande patronen versterken, bijvoorbeeld door stereotiepe vraagstellingen of voornamelijk mannelijke beroepsvoorbeelden (VHTO, 2023).

VHTO-onderzoek: techniek en IT

In de factsheet Welke hordes komen meiden tegen op weg naar techniek en IT? beschrijft VHTO hoe stereotype ideeën, zoals de mythe van de ‘wiskundeknobbel’, het zelfvertrouwen van meiden in exacte vakken ondermijnen (VHTO, 2024).

Deze mechanismen zorgen ervoor dat meiden technische mogelijkheden al vroeg uitsluiten. Dat is zichtbaar op verschillende niveaus. Op de havo is minder dan een kwart van de leerlingen die het profiel Natuur & Techniek kiest een meid. (VHTO, 2023). Op het vmbo kiest 87% van de meiden in het gl-profiel voor Zorg & Welzijn (VHTO, 2023). Op de arbeidsmarkt zet deze scheve verdeling zich voort: 17% van de werknemers in techniek en IT is vrouw, tegenover 70% vrouwen in zorg en welzijn (VHTO, 2024). Door het gebrek aan rolmodellen, lagere verwachtingen in exacte vakken en stereotiepe adviezen blijven sectoren met grote arbeidsmarktkansen daardoor minder toegankelijk voor meiden.

Samenhang tussen de onderzoeken

Het DUO-onderzoek laat zien dat verschillen in verwachtingen al bij het schooladvies ontstaan. Het VHTO-onderzoek laat zien hoe deze verwachtingen vervolgens doorwerken in begeleiding, profielkeuze en studiekeuze. Samen maken de onderzoeken duidelijk dat keuzevrijheid niet vanzelfsprekend is, maar gedurende de hele schoolloopbaan aandacht vraagt.

Op basis van deze bevindingen adviseert VHTO scholen om:

  • vroeg en structureel aandacht te besteden aan LOB (VHTO, 2023);
  • leerlingen kennis te laten maken met diverse beroepsrollen en vrouwelijke rolmodellen (VHTO, 2024);
  • een growth mindset te stimuleren: wiskunde en techniek zijn te leren (VHTO, 2024);
  • docenten, mentoren en decanen te trainen in het herkennen van onbewuste vooroordelen (VHTO, 2023);
  • kritisch te kijken naar LOB-materialen en toetsen (VHTO, 2023);
  • profieladviezen te baseren op prestaties en potentie, niet op verwachtingen (VHTO, 2023).

Bronnen: